Katedra Berlińska

Katedra Berlińska. Świątynia godna cesarza

Uważam, że Katedrę powinno zobaczyć się wewnątrz. Jeśli nie za pierwszym pobytem w Berlinie, to za drugim lub trzecim na pewno. Mimo opłaty za wstęp, warto ująć ją na swojej liście zwiedzania i podarować odpowiednią ilość czasu, by bez pośpiechu obejrzeć dokładnie główny kościół, lożę dyplomatów i kryptę Hohenzollernów.  Oczywiście nie należy pominąć wspinaczki niezliczonymi schodami do Muzeum Katedralnego i na zewnątrz monumentalnej kopuły, by podziwiać widoki na pałac miejski, Wyspę Muzeów i Aleję pod Lipami.

Katedra Berlińska została wzniesiona w latach 1894-1905 wg projektu Carla Raschdorffa (1823-1914). Widoczna z daleka, potężna kopuła o średnicy 33 metrów stanowi jasne odniesienie do Bazyliki Św. Piotra w Rzymie czy Katedry Św. Pawła w Londynie. Raschdorff był katolikiem i chociaż nowa świątynia miała służyć protestanckiemu władcy, ten (Wilhelm II) miał życzenie, by gmach był reprezentacyjny i świadczący o potędze jego rodu.

Zmagania z nowym projektem

Już na początku XIX wieku król pruski Fryderyk Wilhelm III zauważył, że wzniesiona za czasów jego wielkiego przodka, Fryderyka II, katedra przy Lustgarten przestaje wystarczać i potrzebna jest gruntowna przebudowa lub zupełnie nowy, większy gmach.

Dla jego następcy, Fryderyka Wilhelma IV oczywiste było, że stara katedra będzie stała tylko tyle, ile okaże się potrzebne, by ukończyć zaplanowaną przez niego, monumentalną bazylikę. Niestety i tych planów nie udało się zrealizować.

Nowy impuls wyszedł od kolejnego władcy, Wilhelma I (1797-1888), który po zwycięstwie Prus nad Cesarstwem Austriackim w 1866 roku miał okazję po drodze przyjrzeć się okazałej katedrze w Ratyzbonie. Polecił on rozpisać wolny i otwarty konkurs na projekt nowej świątyni (1867), co w Prusach było nowością. Mimo 51 zgłoszonych prac architektów z całej Europy, komisja nie zdecydowała się na żaden. Główne dyskusje toczyły się wokół planu budowli – centralnej czy podłużnej. W 1884 roku w ramach utrwalonego tradycją konkursu architektonicznego im. Karola Fryderyka Schinkla (tzw. Schinkel-Wettbewerb) architekci przygotowali nowe projekty. Wygrała wizja Carla Wilhelma Schleichera – świątyni na planie centralnym, z kopułą i czterema wieżyczkami.

Projekt Raschdorffa

Schleicher miał dobry pomysł, ale ostatecznie nie doszło do jego realizacji. Przełomowym rokiem okazał się 1888, tzw. „rok trzech cesarzy”, gdy po śmierci Wilhelma I rządy objął jego syn, Fryderyk III. Wskutek zaawansowanej choroby gardła zmarł jednak po 99 dniach.

Jego następca, Wilhelm II (1859-1941), zainteresował się planami Juliusa Carla Raschdorffa, profesora Wyższej Szkoły Technicznej w Charlottenburgu. Zakładały one wzniesienie trzech połączonych ze sobą kościołów z bezpośrednim przejściem do pałacu, a każdy z nich miał mieć kopułę na planie centralnym. Propozycja nie znalazła do końca uznania cesarza i Raschdorff pracował dalej. Trzy lata później Wilhelm II zatwierdził znacznie skromniejszy i zredukowany projekt, kończąc tym samym trwające dziesiątki lat dyskusje o budowie katedry.

Nowa Katedra

Kamień węgielny położono 17 czerwca 1894 roku. Cesarz był niecierpliwy i domagał się ukończenia budowy najpóźniej do 1900 roku. Udało się to dopiero pięć lat później. Nowa budowla w pełni odpowiadała gustom architektonicznym władcy, stanowiąc połączenie historycznych stylów, neobaroku i neorenesansu (niem. Historismus).

Kopuła, zwieńczona krzyżem i wiatrowskazem miała 114 metrów wysokości. Pod nią znajdował się główny kościół (Predigtkirche). Po południowej stronie została wzniesiona mniejsza świątynia, tzw. Kościół Chrztów i Ślubów (Tauf- und Traukirche) oraz pięknie zdobiona cesarska klatka schodowa (das Kaiserliche Treppenhaus). Od północy z kolei powstał kościół poświęcony pamięci Hohenzollernów (Denkmalskirche), z kryptą rozciągniętą również pod główną świątynią.

Wojna i odbudowa

Podczas drugiej wojny światowej katedra uległa znacznemu uszkodzeniu. W maju 1944 roku bomba zapalająca spowodowała zapadnięcie się kopuły do środka świątyni, tak, że zawalił się również sufit krypty. Pożar niemal całkowicie zniszczył wnętrza. W latach 50. ubiegłego wieku przeprowadzano niezbędne prace zabezpieczające, m.in. zakryto otwór w kopule. Jednak odbudowa i rekonstrukcja zewnętrznych fasad rozpoczęła się dopiero w 1975 roku.

Ze względu na ograniczone środki finansowe, jak i z powodów politycznych, dokonano przy tym znacznych uproszczeń. Kościół Pamięci, jako symbol monarchii, został całkowicie rozebrany, kopuły wieżyczek zredukowane w wysokości i formie, a główną kopułę z latarnią i krzyżem odtworzono w prostszej postaci. Nabożeństwa, które po wojnie obywały się w krypcie, można było przenieść na początku lat 80-tych do Kościoła Chrztów i Ślubów, a w 1993 roku do głównej świątyni, kiedy zakończyły się niezbędne prace restauracyjne.

Katedra obecnie

Od tego czasu kościół służy członkom gminy ewangelickiej, odbywają się tutaj koncerty, przedstawienia o tematyce religijnej i sporadycznie uroczystości państwowe. Tak było np. w lutym 2006 roku, kiedy uhonorowano zmarłego byłego prezydenta Niemiec, Johannesa Rau (1931-2006), czy w marcu 2007 roku, kiedy odbyła się msza ekumeniczna z okazji 50-rocznicy podpisania Traktatów Rzymskich.

Co koniecznie trzeba zobaczyć w Katedrze Berlińskiej

• Ołtarz w głównym kościele (Altar/Altarraum) – oczywiście zwiedzając świątynię, nie da się pominąć ołtarza. Zwłaszcza, że spora część jego wyposażenia nie została zniszczona i pochodzi jeszcze z poprzedniego kościoła. Wykonany z białego marmuru i onyksu ołtarz to dzieło Friedricha Augusta Stülera. Za nim znajdują się pozłacane figury dwunastu apostołów, które pierwotnie bez złoceń i w raz z trzema odlanymi w brązie furtami tworzyły wyszukane ogrodzenie oddzielające chór od wiernych w starym kościele. Figury wzorowane są na postaciach zdobiących grób św. Sebalda w Norymbergi. Aby tzw. Ściana Apostołów i ozdobne kandelabry wpasować do nowego otoczenia, umieszczono je na wysokich podstawach. Za nimi znajduje się mniejszy ołtarz z marmurową chrzcielnicą. Ponad ołtarzem uwagę zwracają trzy wielkie okna z malowidłami, przedstawiające narodziny, ukrzyżowanie i zmartwychwstanie Chrystusa. Jeszcze wyżej w trzech owalnych oknach są postacie aniołów, każdy z atrybutem dopasowanym do tematyki obrazu poniżej. Szklane malowidła powstały na podstawie obrazów malarza Antona von Werner (1843-1915), zatrudnionego swego czasu przez cesarza przy ozdabianiu świątyni.
• Organy (Orgel) – naprzeciwko ołtarza, składają się z 7269 piszczałek i pochodzą ze słynnego warsztatu Wilhelma Sauera we Frankfurcie nad Odrą (1905). Przez pewien czas były to największe organy katedralne w Niemczech, dopóki Sauer nie wykonał jeszcze większych dla Hali Stulecia we Wrocławiu (zainstalowane w 1913 roku, ponad 16 tysięcy piszczałek). Część z nich znajduje się obecnie we wrocławskiej katedrze. Frankfurcka firma W. Sauer Orgelbau, założona w 1857 roku, funkcjonuje do dzisiaj.
• Reprezentacyjne sarkofagi pruskich władców – w głównym kościele znajdują się niezwykle ozdobne sarkofagi brandenburskich i pruskich władców. Na lewo od głównego ołtarza można zobaczyć najstarszy grobowiec, wykonany dla elektora Jana Cicero (1455-1499) w 1530 roku przez Hana Vischera z Norymbergi (tworzącego również dla Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu i Kościoła Mariackiego w Krakowie). Cicero był pierwszym z panujących Hohenzollernów, którzy zostali pochowani w Brandenburgii (w klasztorze Lehnin). Do berlińskiej katedry został przeniesiony z polecenia jego syna. Po prawej stronie ołtarza znajdują się dwa podobne sarkofagi, które już z daleka przyciągają wzrok swoją barokową zbytkownością. Zostały one wykonane dla pierwszej pary królewskiej, Fryderyka I (1657-1713) i Zofii Charlotty Hanowerskiej (1668-1705) na podstawie projektów Andreasa Schlütera.
• Makiety i modele – przy wejściu na kopułę znajduje się model katedry berlińskiej z 1905 roku, przy którym warto się na chwilę zatrzymać, chociażby dla porównania ze stanem obecnym (widoczny jest np. wyburzony po wojnie Kościół Pamięci). Wspinając się wyżej, miniemy brązowe popiersie architekta katedry, Juliusa Carla Raschdorffa, który co niektórym może przypominać wyglądem naszego Marszałka. Po drodze natkniemy się również na niewielkie Muzeum Katedralne i kolejne modele. To tutaj można zobaczyć jak wyglądała wcześniejsza, skromniejsza katedra z XVIII w. oraz po przebudowie przez Karola Fryderyka Schinkla. W muzeum znajdują się także modele nowej katedry, które nie zostały zrealizowane, a przygotowane przez Stülera w XIX wieku. Przed kolejnymi schodami miniemy jeszcze model obecnej katedry.
• Panorama z kopuły (Kuppel) – widok z kopuły katedry berlińskiej jest jednym z najciekawszych w stolicy. Taras położony jest niezbyt wysoko w porównaniu z pobliską wieżą telewizyjną (ok. 60 m), ale co ważniejsze, jest na wolnym powietrzu. Widoku nie ograniczają żadne kratki, jak np. w Panorama Point przy Placu Poczdamskim. Dobrze prezentują się historyczne dzielnice Berlina, Wyspa Muzeów, Aleja Pod Lipami, Sprewa, Czerwony Ratusz oraz odbudowany pałac miejski. Niestety, aby wejść na górę, trzeba się wspiąć po schodach (270), gdyż nie ma windy. Przejścia chwilami są dość wąskie. Po drodze trzeba okrążyć pół kopuły (wewnątrz), ale za to dostępny jest przeszklony balkon, z którego rozpościera się wspaniały widok na ołtarz. Nie można przy tym zapomnieć, by spojrzeć w górę na oszałamiające mozaiki, zdobiące wnętrze kopuły i odrestaurowane w pełni dopiero w 2002 roku. Później nie będzie już okazji. UWAGA: drzwi do zejścia są z innej strony (Ausgang), nawet jeśli chcemy zrezygnować z podziwiania widoku, bo jest np. deszcz, należy obejść całą kopułę do drzwi „zejściowych”. Inaczej możemy bardzo przeszkadzać innym wchodzącym (może się zdarzyć, będąc już wewnątrz kopuły, że w ogóle nie wyjdziemy „wejściem”, bo niektóre drzwi mają klamkę tylko z jednej strony).
• Krypta Hohenzollernów (Hohenzollerngruft) – z powodu remontu zamknięta do 2023 roku. Przez kryptę wiedzie wyjście z katedry, ale jeśli ktoś nie jest szczególnie zainteresowany dziejami rodu Hohenzollernów lub sztuką nagrobkową (ale jest co oglądać), to wizyta w podziemiach zajmie mu kilka minut. Plan krypty jest bardzo prosty. Są to dwa główne pomieszczenia, w których znajdują się 94 sarkofagi, co czyni berliński grobowiec największym w Europie, jeśli chodzi o miejsce pochówku jednej rodziny. Ostatnim królem, który został tu pochowany był Fryderyk Wilhelm II (1744-1797). Jego następcy spoczywają między innymi w ogrodach Charlottenburga i Sanssouci. Nie ma tutaj żadnego z trzech ostatnich cesarzy niemieckich. Ostatni pochówek odbył się w 1915 roku i został zorganizowany dla zmarłej w dniu narodzin Viktori Mariny, wnuczki cesarza Wilhelma II.

Katedra Berlińska (Berliner Dom)

Tematyka: religia, architektura, Hohenzollernowie, taras widokowy
Adres: Am Lustgarten, 10178 Berlin
Telefon: +49 30 20269136
Www: www.berlinerdom.de
Godziny otwarcia: pn.-pt. 10.00-18.00, sb. 11.00-16.00, nd. 12.-16, tylko kopuła: sb.-nd. 16.00-19.00; ostatnie wejście na godzinę przed zamknięciem; zamknięty dla zwiedzających podczas koncertów
Wstęp: 9€ (7€), w czasie kiedy jest dostępna tylko kopuła: 7€
Audio-guidy w języku polskim: nie, w innych językach 4€

Informacje praktyczne

Ile czasu przeznaczyć na zwiedzanie? Około jednej do półtora godziny.
Toalety: płatna przy zejściu do krypt.
Gastronomia, sklepy: Przy wyjściu znajduje się bardzo przyjemna kawiarnia Domcafé, która w letnim sezonie ma wystawiony ogródek (kawa, ciasto). Za wyjściem z krypt, a przed kawiarnią znajduje się sklep z pamiątkami, religijnymi akcesoriami i księgarnią.
Fotografowanie: w katedrze można fotografować bez lampy błyskowej. Nie ma opłat za pozwolenie na fotografowanie.
Święta kościelne i państwowe: katedra jest otwarta w każdy dzień tygodnia, zwiedzanie może być jednak ograniczone przez odbywające się nabożeństwa, modlitwy, koncerty lub przedstawienia. Główne nabożeństwa odbywają się każdego dnia o 18.00 (około godziny), modlitwy od poniedziałku do soboty o 12.00 (około 45 minut). Aktualne godziny otwarcia oraz wydarzenia w katedrze dostępne są tutaj.
Koncerty: w katedrze odbywają się liczne koncerty, niektóre są bezpłatne. Na tej stronie można zapoznać się z kalendarzem. W katedralnym sklepie są do nabycia płyty CD z koncertami wykonanymi na organach Sauera.
Bilety kombi, karty muzealne itd. czyli jak uczynić zwiedzanie trochę tańszym? Cena biletu do protestanckiej świątyni to, jak na warunki berlińskie, dość spory wydatek, ale trzeba pamiętać o wysokich kosztach utrzymania gmachu oraz prowadzonych kosztownych pracach renowacyjnych. Do zniżek uprawnia m.in. (1) Berlin WelcomeCard. (2) Ulgowy bilet otrzymamy również, jeśli pokażemy bilet Niemieckiego Muzeum Historycznego.
Inne: żeby nas nic nie ominęło, przy zwiedzaniu najlepiej wybrać następującą kolejność: główny kościół, Kościół Chrztów i Ślubów, loża dyplomatów, Muzeum Katedralne, kopuła, krypta, sklep, kawiarnia (do 2023 roku bez krypty). Wejście do kas jest przy drzwiach z tablicą „Eingang” (zazwyczaj to drzwi najbardziej na prawo, czasami jest przestawiana do innych drzwi). W kościele należy mieć wyciszone telefony komórkowe i trzeba pamiętać, że dla innych jest to miejsce modlitwy. Do kościoła nie można wchodzić z dużym bagażem, dopuszczalne są tylko te o rozmiarach DIN A4. Przy katedrze znajdują się szafki na bagaże, ale ich ilość jest ograniczona. Zaleca się skorzystanie z szafek na dworcu kolejowym (najbliższy Alexanderplatz) lub pozostawienie bagażu w hotelu.

Dojazd:

S-Bahn: S3, S5, S7, S9 (Hackescher Markt)
U-Bahn: U5 (Museumsinsel)
Tramwaj: M4, M5, M6 (Spandauer Str./Marienkirche)
Autobus: 100, 300 (Lustgarten)

Zobacz położenie Katedry Berlińskiej na mapie Google

To może Cię również zainteresować

12-minutowy, amatorski film HD bez komentarzy, pokazujący bardzo skrzętnie wiele zakamarków w katedrze

Fragment koncertu w katedrze, wykonany na organach Sauera

Krótki pokaz zdjęć katedry w niecodziennym oświetleniu podczas Festiwal of Lights 2012. Przyjemne

Źródła:
Lars Eisenlöffel, Der Berliner Dom, Deutscher Kunstverlag, Berlin 2015