Ten artykuł poświęcony jest historii budynku, w którym obecnie znajduje się oddział Fundacji Muzeów Miejskich. O wystawach organizowanych w Pałacu Ephraima można dowiedzieć się tutaj.
Należący do Fundacji Muzea Miejskie narożny budynek z przyciągającymi wzrok zdobionymi balustradami, ma za sobą ciekawą i "wędrowną" przeszłość. Najwcześniejsze wzmianki donoszą, że w tym miejscu pod koniec XV wieku znajdował się skromny, jednopiętrowy budynek mieszkalny z apteką, prawdopodobnie najstarszą w mieście. Na przełomie XVII i XVIII wieku z polecenia elektora przeprowadzono gruntowną przebudowę, która jednak przebiegała z dużymi kłopotami i wpędziła ówczesnych właścicieli w spore długi. W 1720 roku ogłosili oni bankructwo, ale apteka działała do 1743 roku. W międzyczasie w budynku mieszkał krótko późniejszy królewski dyrektor budowlany Filip Gerlach (1679-1748), któremu Berlin zawdzięcza regularne rozplanowanie okolic Unter den Linden i Friedrichstraße (czyli dawnych historycznych dzielnic Dorotheenstadt i Friedrichstadt). W 1727 roku swoją historię rozpoczęła tu pierwsza, komercyjna gazetka z ogłoszeniami, ukazująca się dwa razy w tygodniu i wydawana do 1736 roku.
Prawdziwą sławę temu miejscu przyniosła kolejna zmiana właściciela, kiedy to w 1762 roku grunt i zabudowania nabył żydowski bankier Nathan Veitel Heine Ephraim (1703-1775). Urodzony w rodzinie handlarzy, po przejęciu ojcowskiej firmy, szybko okazał się człowiekiem interesu, nie stroniącym od ryzyka i zgrabnie meandrującym pośród przepisów prawa, wówczas bardzo restrykcyjnego dla Żydów. Sam książę Fryderyk, prowadząc swój dwór w Rheinsbergu, był jednym z jego dłużników. Znajomość z następcą tronu opłaciła się, gdyż już cztery lata po koronacji obrotny handlarz biżuterią został "nadwornym jubilerem" i z czasem mógł nawet dyktować ceny srebra w Berlinie.
Jesienią 1756 roku zwycięskie marsze wojsk Fryderyka II w Saksonii i przejęcie mennic w Lipsku oraz Dreźnie doprowadziły do fałszerstwa monet na wielką skalę. Zdobyte na tej operacji środki posłużyły do finansowania kampanii wojennych Fryderyka. Ephraim, jako dzierżawca mennic w podbitych miastach, w niedługim czasie wypuścił w obieg pierwszy milion talarów o zaniżonej wartości, tzw. efraimki. Aby je uwiarygodnić używano zrabowanych pieczęci i wybijano wcześniejszą datę. Działania te, w znacznym stopniu, przyczyniły się do kryzysu gospodarczego Rzeczypospolitej, która została zalana fałszywą monetą.
Jeszcze w czasie wojny, Fryderyk przyznał Ephraimowi prawa udzielane do tej pory tylko chrześcijańskim kupcom. Dzięki temu bankier mógł sobie pozwolić na nowe inwestycje, tym razem w nieruchomości. W 1761 roku nabył m.in. grunt i budynek dawnej apteki przy Poststraße i polecił jego całkowitą przebudowę.
Efekt starań jednego z najbardziej znanych berlińskich architektów doby rokoko, Fryderyka Wilhelma Diterichsa, zdumiał większość mieszkańców królewskiej stolicy. Niebywałe, by "jakiś tam Żyd od monet" postawił sobie kamienicę niczym pałac. Zachowany został okrągły narożnik domu, który w harmonijny sposób spinał dwa rozległe boczne skrzydła, położone na różnych poziomach. Fasady zdobiły korynckie pilastry, zdobione balustrady, amorki i wazy. Przed wejściem cztery pary kolumn podtrzymujące balkon, były prezentem od Fryderyka, który podobno kazał je zabrać ze splądrowanego pałacu w Brodach, należącego do znienawidzonego saksońskiego ministra, Henryka von Brühl.
Po śmierci Ephraima pałac pozostał w rękach rodziny, ale nie odegrał żadnej ważniejszej roli. W 1843 roku wykupiło go państwo pruskie. Po przebudowach zorganizowano tam posterunek policji, urząd meldunkowy, biura i służbowe mieszkania. W latach 30. ubiegłego wieku, konieczne okazało się rozwiązanie problemu narastającego ruchu przez most Mühlendamm, który w ciągu godziny mijało nawet do 400 pojazdów. Poszerzenie ulicy pociągnęło za sobą rozbiórki okolicznych domów. W wyniku gwałtownych protestów mieszkańców, władze obiecały, że po rozebraniu Pałacu Ephraima, wiernie go odbudują na przyległym gruncie. Elementy fasady ponumerowano, łącznie 2 493 sztuki, i złożono na placu niedaleko portu rzecznego Westhafen. Wojna uniemożliwiła ponowną rekonstrukcję, a po jej zakończeniu fragmenty budynku znalazły się w Berlinie Zachodnim. Pozostawione na wolnym powietrzu i przemieszczane z miejsca na miejsce powoli niszczały. Odbudowa pałacu po tej stronie miasta pozostawała tylko w sferze planów. Myślano m.in. o wkomponowaniu ich w budynek nowego Muzeum Żydowskiego.
Przełom nadszedł wraz z przygotowaniami do obchodów jubileuszu miasta. Władze wschodniego Berlina zdecydowały o rekonstrukcji starówki wokół Kościoła św. Mikołaja. Elementy fasady zostały przekazane w 1983 roku. Nowy budynek oddano punktualnie w maju 1987 roku, na 750-lecie Berlina. O burzliwej przeszłości tego miejsca świadczy już tylko tablica informacyjna przed głównym wejściem.
Pałac Ephraima (Ephraim-Palais)
Tematyka: architektura, judaica
Adres: Poststraße 16, 10178 Berlin
Dojazd:
U-Bahn: U2 (Klosterstraße)
Bus: M48, 248 (Nikolaiviertel)
Zobacz położenie Pałacu Ephraima na mapie Google
Źródła:
Kieling Uwe, Althoff Johannes, Das Nikolaiviertel, Spuren der Geschichte im ältesten Berlin , Berlin Edition, Berlin 2001
