Lustgarten w Berlinie

Lustgarten powstał jako ogród przy zamku. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1471 roku, ale przypuszcza się, że już wcześniej pełnił tą funkcję. Gdy bliźniacze osady Berlin/Cölln dopiero kształtowały swe miejskie oblicze, teren dzisiejszego Lustgarten znajdował się poza granicami miasta i był zaledwie piaszczysto-bagnistą wyspą na Szprewie. Budowa zamku w pobliżu, która rozpoczęła się w 1443 roku, zdecydowała o przyszłym przeznaczeniu placu jako ogrodzie kuchennym. Niewykluczone, że już za pierwszych elektorów w bardziej reprezentacyjnej części odbywały się dworskie przyjęcia.

Po Wojnie Trzydziestoletniej (1618-1648) nic nie pozostało z zamkowej zieleni, a i budynki wokoło były mocno zniszczone. Odbudowy zamku i miasta podjął się kolejny elektor, Fryderyk Wilhelm, który ze względu na liczne reformy i decyzje gospodarcze, zapisał się w historii jako Wielki Elektor lub Wielki Kurfurst. Jedną z pierwszych rzeczy, którą polecił się zająć, był widok z zamkowego okna. Książę w przeszłości spędził sporo czasu na dworze holenderskim i polecił swojemu ogrodnikowi urządzić ogród według tamtejszych wzorów – z tarasami, zielenią i statuami. Przy tej okazji zasypano stary kanał Szprewy, przekopano nowe rowy i utworzono parkowe stawy. Część ogrodu, ta najbliżej zamku, dalej służyła jako ogród kuchenny. Całości planów nie udało się zrealizować. Potrzebą czasów było ufortyfikowanie miasta i jeden z bastionów został wzniesiony na tyłach Lustgarten, który mniej więcej w tym czasie otrzymał swoją nazwę. Rozebraniu uległa wówczas niewielka oranżeria i szklarnia, w której w 1652 roku zasadzono pierwsze ziemniaki w Brandenburgii. Barokową oranżerię w nowym miejscu wzniósł w 1685 roku, nadworny architekt Johann Arnold Nering. Budynek miał kształt półowalu, a południowa fasada z wielkimi oknami była doskonale wyeksponowana na słoneczne promienie. Przez cały rok kwitło tam ponad 1000 gatunków roślin. Później, kiedy oranżerie zamieniono na magazyn, rośliny były przenoszone do innych pałaców i ogrodów, dając też początek przyszłemu Ogrodowi Botanicznemu (dzisiaj w dzielnicy Dahlem).

Jako pierwszy plac w posiadłościach książęcych, Lustgarten był dostępny dla wszystkich i wkrótce stał się ulubionym miejscem spacerów i wypoczynku (stąd nazwa). Prawdziwego blasku nabrał jednak na początku XVIII wieku, za panowania pierwszego króla w Prusach, Fryderyka I. Nie mogło być inaczej, skoro gruntownie przebudowanemu w owym czasie pałacowi, trzeba było zapewnić odpowiednią oprawę.

Kolejny władca, szukając wszędzie oszczędności, uznał podobne fanaberie za zbyteczne. Większość zieleni wycięto, co wartościowsze okazy oraz rzeźby przeniesiono do okolicznych pałaców, oranżerię zaś zdegradowano do roli magazynu. Do ogrodowej altany wprowadziła się fabryka tapet, po niej giełda oraz pracownia rzeźbiarzy. Niedokończona biblioteka stała się królewską pralnią, tak, że dworska bielizna stale powiewała na wietrze w pobliżu pałacu. Na placu, pod okiem króla, odbywały się musztry i parady. Fryderyk Wilhelm I specjalnie wybrał na swój gabinet pokój z widokiem na Lustgarten. Taka sytuacja trwała latami. W połowie XVIII wieku po wschodniej części wzniesiono katedrę (w miejscu, gdzie dzisiaj stoi obecna). Odtworzony naprędce zieleniec już wkrótce został zniszczony przez kolejne przemarsze i biwaki wojsk podczas wojny siedmioletniej (1754-1763).

Na początku XIX wieku na scenę wkroczył najsłyniejszy berliński architekt, Karol Fryderyk Schinkel. Jego działania nadały temu miejscu zupełnie nowy kształt. W północnej części wzniesiono muzeum z imponującą klasycystyczną fasadą (dzisiaj Stare Muzeum), katedra została tak przebudowana, by bardziej pasowała do nowego otoczenia. Również most ponad Kupfergraben uległ przebudowie. Schinkel przygotował starannie nowe projekty dla placu, ale spotkały się one z niezrozumieniem króla, co wzbudziło głębokie rozczarowanie architekta. Kolejny, uproszczony projekt został zaakceptowany już bez żadnej uwagi. Część placu, przed północną fasadą pałacu pozostawiono pustą na marsze i defilady, a sam Lustgarten ograniczono do dzisiejszej wielkości, odgradzając go ostatecznie od pałacowego kompleksu. Pojawiła się za to centralna fontanna (1832), do której zastosowano nowoczesny, zachowany do dzisiaj, system hydrauliczny. Przed muzeum stanęła niezwykła rzeźba-szala, którą natychmiast okrzyknięto „cudem biedermeierowskiego świata”. Wykuta z jednego kawałka kamienia, kosztowała króla trzy razy więcej niż zakładano, a samo polerowanie trwało siedem lat. Granitowa szala, pierwotnie przeznaczona była na środek Wielkiej Rotundy w pobliskim muzeum, ale okazała się za szeroka (7 metrów średnicy) i za ciężka do bezpiecznej operacji.

W 1871 roku, roku proklamacji Cesarstwa Niemieckiego, na miejscu fontanny stanął konny pomnik Wilhelma Fryderyka III, głównego inicjatora klasycystycznych zmian na placu. Kilkanaście lat później rozpoczęła się budowa ulicy Cesarza Wilhelma (dzisiejsza Karl-Liebknecht-Straße, główna ulica), która ponownie ograniczyła Lustgarten. Kiedy w 1905 roku poświęcono gmach nowej katedry (w jej obecnym kształcie), zabudowa wokół placu została ostatecznie ukształtowana.

Po abdykacji cesarza w 1918 roku i utworzeniu Republiki Weimarskiej, na placu zaczynały się lub kończyły wielkie demonstracje robotników, a także liczne akcje protestacyjne. Nierzadko gromadziły one po kilkaset tysięcy ludzi, jak w sierpniu 1922 roku, po zamordowaniu ministra spraw zagranicznych, Walthera Rathenau. Po przejęciu władzy przez Adolfa Hitlera, plac, jak i cała Aleja pod Lipami (Unter den Linden) były wykorzystywane do parad i przemarszów nazistowskich oddziałów. Zieleniec i liczne drzewa przeszkadzały, dlatego w 1936 roku Lustgarten na długo pożegnał się ze swoim ogrodowym charakterem. Wybrukowano całą powierzchnię, usunięto zieleńce i fontannę, a pomnik Fryderyka Wilhelma III przesunięto. Taki sam los spotkał również granitową szalę, dla której przeznaczono nowe miejsce na północ od katedry. Nowo powstałą przestrzeń wykorzystywano zimą dla świątecznego jarmarku (Weihnachtsmarkt). W maju 1944 zbombardowana została katedra, miejski pałac i okolice.

Po II wojnie światowej odrestaurowano muzea oraz odbudowano katedrę (1975). Niestety ruinę berlińskiego pałacu wysadzono w powietrze w 1950 roku (obecnie trwa jego odbudowa). Plac, na którym stał pałac, nazwano im. Marksa i Engelsa i włączono również w jego zasięg Lustgarten, który utracił swoją historyczną nazwę. Argumenty wysuwane przez polityków przypominały o wydarzeniach z lat 20. ubiegłego wieku, kiedy plac był miejscem licznych demonstracji klasy robotniczej. W latach 70., we wschodniej części, wzniesiono Pałac Republiki, ostatecznie rozebrany w 2008 roku. Powierzchnię, po pracach remontowych spowodowanych zniszczeniami wojennymi, pozostawiono jako wybrukowany plac, tak jak przekształcili go naziści. W 1981 roku z ogromnym trudem przeniesiono szalę granitową w pierwotne miejsce, a także postawiono pomnik poświęcony ofiarom-sprawcom zamachu na nazistowską, propagandową wystawę skierowaną przeciw Związkowi Radzieckiemu w 1942 roku. Nawiązując do muzealnego charakteru miejsca przez jakiś czas można było oglądać galerię rzeźb z brązu postawioną na świeżym powietrzu tuż przed Starym Muzeum.

Dzisiejszy wygląd i historyczną nazwę Lustgarten odzyskał w latach 1997-99, kiedy to po rozpisanym konkursie biuro profesora H. Loidla wygrało i zrealizowało projekt. Jest to jednak tylko luźne nawiązanie do schinklowskiej idei, nawet jeśli w centrum znowu pojawiła się 15-metrowa fontanna. Dzisiaj Lustgarten jest miejscem wypoczynku i przystankiem dla turystów, którzy podążają dalej zwiedzać katedrę lub któreś z muzealnych zbiorów na Wyspie Muzeów. Widowiskowa służy jako tło w rozmaitych sesjach fotograficznych i filmowych.

Lustgarten (Lustgarten)

Adres: Am Lustgarten, 10178 Berlin-Mitte

Dojazd
S-Bahn: S5, S7, S75 (Hackescher Markt)
Tramwaj: M4, M5, M6 (Spandauer Str./Marienkirche)
Bus: 100, 200 (Lustgarten)

Zobacz położenie Lustgarten na mapie Google

Lustgarten latem, zabawy przy fontannie (bez komentarzy)