Miejsce Pamięci im. Anny Seghers

Nie ma bardziej odpowiedniego miejsca, by poznać bliżej twórczość artysty niż jego mieszkanie. Wielkim szczęściem jest, gdy można je zabezpieczyć w niedługim czasie po jego śmierci lub otrzymać w spadku po jednym lub dwóch pokoleniach, dbających o spuściznę przodka. Tak stało się w przypadku Goethego czy Schillera w Weimarze, gdzie w dużej mierze można oglądać oryginalne sprzęty i akcesoria pisarzy, mimo że żyli na przełomie XVIII i XIX wieku.

Zachowanie schedy po nawet dużo później żyjących artystach nie zawsze okazywało się proste, dlatego tym bardziej docenić trzeba dobrze utrzymane mieszkanie, w którym niemiecka pisarka Anna Seghers (1900-1983) przeżyła blisko trzy ostatnie dziesięciolecia swojego życia. Już dwa lata po śmierci, decyzją samej twórczyni, miejsce oddano pod kuratelę Akademii Sztuk Pięknych i udostępniono do zwiedzania.

Urodzonej w Moguncji, w rodzinie żydowskiego kupca i antykwariusza, Netty (ur. Reiling) nie szczędzono pieniędzy na edukację. W Heidelbergu i Kolonii studiowała historię sztuki, filozofię i sinologię. W 1925 roku wyszła za mąż za węgierskiego socjologa László Radványiego. Swoje pierwsze opowiadania opublikowała we frankfurckiej gazecie pod pseudonimem Seghers, od nazwiska ulubionego holenderskiego malarza Herculesa Seghersa. Szerokie uznanie przyniosła jej w 1928 roku pierwsza powieść, „Bunt rybaków z Santa Barbara”, za którą otrzymała nagrodę im. Heinricha Kleista – wówczas najważniejsze niemieckie wyróżnienie w dziedzinie literatury. W swoich dalszych powieściach i opowiadaniach Anna Seghers porusza tematykę niedoli, przemocy wobec najbiedniejszych, niesprawiedliwości społecznej, później również wojny i faszyzmu. Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku wraz z mężem i dwójką dzieci przeprowadziła się do Berlina. Jej działalność i żydowskie pochodzenie są powodem, dla którego już wkrótce musi wyjechać z hitlerowskich Niemiec. Z pomocą przyjaciół udaje jej się osiąść we Francji (1933). Nie zaprzestaje pisania jak i aktywnego udziału w środowisku niemieckich emigrantów, zakładając klub pisarzy, przygotowując międzynarodowe kongresy i wydając gazety. To we francuskich kawiarniach napisze powieść, która przyniesie jej największy rozgłos – „Siódmy Krzyż”. Sytuacja polityczna zmusza ją jednak do ponownej emigracji i jesienią 1940 roku wyjeżdża do Meksyku. Pełna publikacja „Siódmego krzyża” uda się najpierw po angielsku w Stanach Zjednoczonych i po niemiecku w Meksyku w 1942 roku. Później zostanie przetłumaczona na 42 języki, pojawi się nawet specjalna wersja dla amerykańskich żołnierzy, walczących na froncie w Europie.

W 1947 roku Anna Seghers powraca do Berlina, który jak całe Niemcy kontrolowany jest przez aliantów. Pomieszkuje w zachowanej części hotelu Adlon, w Zehlendorf, gdzie mieszkała przed wojną, u przyjaciół literatów Bertolda Brechta i Helene Weigel w Weißensee. Po powstaniu państwa enerdowskiego otrzymuje mieszkanie w Adlershof (Berlin wschodni) przy ulicy Altheiderstraße 21. Kiedy jednak powraca jej mąż z Meksyku i córka po studiach w Paryżu, rodzinie zrobi się dosyć ciasno. W 1955 roku przeprowadza się do nowego mieszkania, złożonego z dwóch mniejszych. przy ówczesnej Volkswohlstraße 81.

Nawet nazwa,ulicy Volkswohl (dosł. dobro publiczne) pasowała autorce. Po jej śmierci uhonorowano jej pamięć zmieniając nazwę na obecną (Anna-Seghers-Straße). Jej imieniem nazwano również wiele szkół i bibliotek (kiedy mieszkałam w Pfennfuhl, najbliższa biblioteka też nosiła jej imię, wówczas niewiele mi mówiące).

Wchodząc do mieszkania, ma się wrażenie, jakby jego lokatorka opuściła je tylko na chwilę, udając się na targ czy spotkanie. W gabinecie, na szerokim biurku stoi podróżna maszyna do pisania, Remington – prezent od meksykańskich przyjaciół. Uwagę zwraca ogromna ilość książek na regałach, rozstawionych niemal w każdym pomieszczeniu i sięgających sufitu. Nawet w korytarzu, ponad framugami drzwi, zawieszono półki. Przed książkami rozstawione są liczne pamiątki z podróży, w tym ceramiczne zwierzątka jako „strażnicy” księgozbioru. Szczęśliwym trafem, mimo emigracji i przeprowadzek, udało się zachować egzemplarze nawet z lat młodości Anny, które przesyłane były z jednego końca Europy na drugi. Pozostawiony przez nią zbiór liczy sobie obecnie prawie 10 000 woluminów. Na ścianach zobaczyć można reprodukcje obrazów meksykańskiego przyjaciela, Diego Riviera. Jest też kopia odręcznie napisanego listu przez Heinricha Heine z 1848 roku, którego oryginał Anna otrzymała od ojca „na wszelki wypadek”, by w razie trudności na emigracji go spieniężyć. Autorka nigdy tego nie uczyniła, a list trafił do zbiorów Biblioteki Państwowej W Berlinie. Od pracowników fundacji, oprowadzających na miejscu, można dowiedzieć się więcej interesujących detali z życia pisarki, jej rodziny i przyjaciół.

W dawnym gabinecie męża Anny (zm. 1978) urządzona została niewielka wystawa z listami, wspomnieniami i zdjęciami. Zaprezentowano tam również wszystkie niemieckojęzyczne wydania książek Seghers i wiele przekładów na obce języki, między innymi pierwsze amerykańskie wydania „Siódmego Krzyża” (1942) i „Tranzytu” (1944). Na podstawie jej twórczości nakręcono też wiele filmów. Jednym z ostatnich jest właśnie „Tranzyt” (2018), którego reżyser Christian Petzold, osadził akcję we współczesnych czasach.

Mieszkanie po Annie Seghers nie jest może pierwszym punktem na szlakach turystycznych Berlina, ale… jest to wspaniałe i autentyczne miejsce Berlina (wschodniego) lat 50. ubiegłego wieku, warte odwiedzenia przez wszystkich, których twórczość autorki skłoniła do refleksji i rozważań nad motywami ludzkich postępowań. Być może będzie na odwrót, wizyta w mieszkaniu wzbudzi chęć przeczytania którejś z powieści lub licznych opowiadań, dostępnych w języku polskim. Polecam.

Miejsce Pamięci im. Anny Seghers (Anna-Seghers-Gedenkstätte)

Tematyka: literatura NRD, wystrój wnętrz, NRD
Adres: Anna-Seghers-Str. 81, 12489 Berlin
Telefon: +49 30 6774725
Strona www: www.adk.de/seghers-museum
Godziny otwarcia: wt, czw., 10.00-16.00
Bilety wstępu: 4€ (2€)
Audio-guidy: nie, w cenie oprowadzanie przez pracownika (niem.)

Dojazd:
S-Bahn: S45, S46, S8, S85, S9 (Adlershof)
Tramwaj: 61, 63 (Adlershof)
Autobus: 162, 164, 260 (Adlershof)

Zobacz położenie Miejsca Pamięci im. Anny Seghers na mapie Google.